Z DZIEJÓW ŚWIĘTOKRZYSKIEGO ZWIĄZKU PSZCZELARZY W KIELCACH

 

Ś.Z.P. w Kielcach zrzesza większość pszczelarzy mających swoje pasieki na terenie woj. świętokrzyskiego. Aby lepiej poznać tradycje, osiągnięcia i problemy oraz specyfikę pszczelarstwa w tym regionie należy pokrótce prześledzić jego dzieje, które można umownie podzielić na 3 etapy: bartnictwo, pasiecznictwo i pszczelarstwo współczesne.

I

Bartnictwo. Leśna hodowla pszczół w specjalnie dzianych dziuplach, zwanych barciami, uprawiane było na ziemiach polskich od niepamiętnych czasów. O „miododajnych” lasach pisali już kronikarze w pierwszych wiekach naszej państwowości. Region Świętokrzyski od średniowiecza był częścią woj. sandomierskiego pokrytego dziewiczymi puszczami. Różnorodność drzew, krzewów i runa leśnego zapewniał pszczołom ciągły pożytek od wczesnej wiosny do jesieni. Pozyskiwane przez bartników produkty pszczele w średniowieczu były bardzo cenione. Miód, jak pisał Jan Kochanowski „szlachcił pańskie stoły” a świece woskowe rozświetlały

komnaty zamkowe, pałace i kościoły. Dlatego ta nieliczna grupa ludzi, wywodząca się z nizin społecznych, posiadająca umiejętność pracy z pszczołami, była objęta ochroną przez władców i hierarchów kościelnych, co podnosiło znacznie ich status społeczny. Podstawowym obowiązkiem bartników było dostarczanie na dwór królewski lub dostojników kościelnych część pozyskanego miodu i wosku. W zamian mogli swobodnie poruszać się po puszczach, wybierać odpowiednie drzewa nadające się na barcie, korzystać z leśnych łąk i pastwisk. Posiadali prawa własności do wszystkich drzew bartnych opatrzonych swoimi znakami. Taka pełna swoboda i niezależność bartników trwała praktycznie do XVII w. Pod naciskiem szlachty w późniejszym okresie, władcy oraz biskupi zaczęli wydawać dla bartników ordynacje, które regulowały zasady działalności ich strukturę organizacyjną i określały powinności w naturze lub pieniądzach. Prywatni właściciele ziemscy coraz bardziej zaczęli ograniczać swobody bartników poprzez zakazy wstępu do ich lasów, wykup barci czy zajmowanie wyższych urzędów w strukturach organizacyjnych bartników. Chociaż nie posiadamy źródeł dotyczących bartnictwa na terenie Puszczy Świętokrzyskiej z wczesnego średniowiecza , to wydaje sie być pewnym, że w pobliżu pogańskich ośrodków kultowych na Łysej Górze, Gradowej Górze i Perzowej Górze zajmowano się bartnictwem , zwłaszcza w celu produkcji miodu dla potrzeb obrzędowych. Najstarsze dokumenty dotyczące bartnictwa w Puszczy Świętokrzyskiej odnoszą się do opactwa cystersów w Wąchocku, któremu panujący nadał uprawnienia do dziania barci w okolicy Wąchocka w 1179 r.

II

Pasiecznictwo. Rozwój górnictwa i hutnictwa w Regionie Świętokrzyskim począwszy od XVIII w. rozpoczął drugi etap w dziejach tutejszego pszczelarstwa, którego umownie można nazwać pasiecznictwem. Wypalanie węgla drzewnego, niezbędnego do wytopu żelaza, w coraz liczniejszych hutach, spowodowało wycinanie wielkich połaci lasów. Coraz częściej w głąb ostępów leśnych zaczęli się wdzierać górnicy w poszukiwaniu rudonośnych terenów. Masowo powstawały odkrywkowe kopalnie, w wyniku czego bardzo ucierpiało środowisko leśne, i pszczoły. Nastały trudne czasy dla bartników. Ratując zagrożone drzewa bartne, wycinali części drzew z barciami i ustawiali je w pobliżu domostw. Proces „ewakuacji” barci z lasów praktycznie trwał do połowy XIX w. W ten sposób

mimowolnie zmieniła się gospodarka bartna w pasiecznictwo oparte na hodowli pszczół w kłodach przywiezionych z lasów. Łatwiejsza praca przy kłodach przyciągnęła do pasiecznictwa szlachtę, mieszczan, księży oraz leśników. Do Regionu Świętokrzyskiego zaczęły docierać nowatorskie rozwiązania w dziedzinie pszczelarstwa ks. Jana Dzierżona ( ule snozowe ) oraz ks. Dolinowskiego, który pierwszy zastosował w ulach ramki. Starsi pasiecznicy, z sentymentu do barci pozostali przy kłodach, młodsi szybciej wprowadzali nowinki pszczelarskie, czym przyczyniali się do postępu.

III

Pszczelarstwo współczesne. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pasiecznicy stanęli przed dylematem jak dalej prowadzić
 pasieki. W gospodarstwach chłopskich dominowały kłody i kószki, a pasieki towarowe przeszły na ule ramowe. W 1925 r. na Ogólnopolskim Zjeździe Pszczelarzy ustalono, że na terenie całego kraju będą 4 typy uli: Dadanta, warszawski zwykły, warszawski poszerzany i słowiański. Później dokooptowano ul Widery zwany wielkopolski. Po wybuchu II wojny światowej i okupacji niemieckiej pszczelarstwo w naszym regionie zaczęło się odradzać w latach 50-tych. Pierwsze koła terenowe zostały zrzeszone przez Związek Pszczelarzy Województwa Kieleckiego, który na Walnym Zjeździe Delegatów w 1972 r. przeistoczył się w Wojewódzki Związek Pszczelarzy w Kielcach. Nowy podział administracyjny kraju w 1975 r. wymusił na Związku zmiany w strukturze organizacyjnej, statucie oraz wybór nowych władz. Prezesem Zarządu został wybrany znany działacz, świetny organizator i doskonały pszczelarz-

Tadeusz Kędracki. W wieloletnim okresie sprawowania funkcji prezesa wprowadził Region Świętokrzyski do czołówki krajowej. Za jego kadencji zakupiono budynek przy ul. Zagórskiej, który stał się siedzibą Związku, nieopodal zbudowano jedyny w kraju Pomnik Pszczoły, ufundowano sztandar pszczelarski, zorganizowane zostało biuro. W 1986 roku delegaci Walnego Zjazdu podjęli uchwałę o z mianie nazwy WZP na Świętokrzyski Związek Pszczelarzy w Kielcach W zakresie obowiązków pracowników biura była organizacja szkoleń pszczelarskich, obsługiwanie zebrań w terenie, zaopatrzenie pszczelarzy w drobny sprzęt, paszę i leki dla pszczół, węzę, skup wosku, pomoc w organizacji imprez i uroczystości pszczelarskich w regionie.

Zorganizowanie 350-lecia Bartnictwa Świętokrzyskiego oraz IV Ogólnopolskich Dni Pszczelarza w Kielcach w 1985r. było

wydarzeniami na skalę krajową. Przyjechały do Kielc delegacje pszczelarzy z całego kraju i zagranicy. Prelekcje i wykłady prowadzili najwybitniejsi naukowcy z dziedziny pszczelarstwa. Pszczelarze naszego regionu czynnie uczestniczyli w budowie Domu Pszczelarza w Kamiannej, brali udział we wszystkich Ogólnopolskich Zjazdach. W 2011r. Świętokrzyski Związek Pszczelarski podjął
się organizacji po raz wtóry Ogólnopolskich Dni Pszczelarza pod nazwą „Bałtów – 2011”. Corocznie Związek wspiera Świętokrzyskie Święto Pszczoły, oraz jest współorganizatorem Ogólnopolskiego Konkursu „Miodów Pitnych i nalewek miodowych”. Od wielu lat pszczelarze korzystają z dotacji unijnych na zakup sprzętu, leków przeciwko warrozie, matek i odkładów pszczelich.

W latach powojennych Związkiem kierowały następujące osoby:

1. Lipski Bronisław –od 1972 r.- 1976r.

2. Kędracki Tadeusz –od 1976 r.- 1991 r.

3. Pawlik Alojzy –od 1991 r.- 2004 r.

4. Prząda Witold –od 2004 r. – 2007 r.

5. Pustuła Stanisław –od 2007 r. – 2012 r.

6. Dąbrowski Andrzej –od 2012

W obecnych latach Świętokrzyski Związek Pszczelarzy zrzesza 32 terenowe koła w ilości 1 462 pszczelarzy i 39 618 rodzin pszczelich.